“Гэта ў яе з той ночы, калі мы Папаню душылі, – мэлянхалічна сказаў той, што хацеў паставіць бацьку помнік. – Так і мігае, каб яе. Як заразная – самому мігаць хочацца, як зь ёй пастаіш”.

“Пойдзеш да Папані, не абіжай яго там, – сувора сказала жанчына зь цікам, пагладзіўшы яго па шчацэ. – Павязло табе. Самы бальшы агурок выцягнуў. Эх, жаднасьць фраера пагубіць… Так Папашка наш заўсёды гаварыў. Праў аказаўся”.

Недзе зусім блізка шухала, вохкала, рохкала лапата.

“Гэта нам павязло, – сказаў адзін з мужчын. – Прошлы год знайшоўся жэлаюшчы, і гэты вось пажывем яшчэ. А маглі б і Валерку да Папані адправіць. Як бы жылі патом? Малому восем гадоў усяго, а яго к дзедушке ў Францыю…”

Цемра сплюнула, аддыхалася, зноў узялася за работу. Недзе зусім блізка, захінуўшыся зімовым лісьцем, склаўшы на грудзях рукі, спачывалі вечным сном вялікія людзі. Улегшыся ў свае вечныя кнігі, учынкі і справы, яны ляжалі і думалі, што трэба заўтра параіцца з Папанем, іхным суседам, наконт часу і яго запасаў. Іхны сусед быў разумны чалавек і размаўляў на ўсіх мовах – вось толькі да яго амаль ніхто не хадзіў. Апрача сваякоў, канечне, апрача іх, бо сям’я – гэта самае важнае, нават на могілках.

“Я не хачу! – вырвалася ў яго. – Я ня буду! Я не ягоны сын!”

“Сын-сын, – супакоілі яго дужыя рукі, чырвоныя вочы, цёмныя зморшчыны. – Сын-сын-сын”.

Лапата сьціхла, засапла, засаплівіла. Недзе пачуўся рокат мапэда, і затым крыкнула птушка: у э Махно? У? Э? Самалёт, напэўна, ужо быў у паветры, пралятаў недзе высока над Пэр-Ляшэз, кіруючыся на Ўсход. У самалёце сядзелі яго калегі, калупалі сыр, рассоўвалі сувэніры, змораныя, думалі пра маршрутку з аэрапорту…

Яго лёгка штурхнулі ў сьпіну і пацягнулі да магілы Папані. Ён паслухмяна перабіраў нагамі, хоць і ўдаваў, што супраціўляецца. Птушка крыкнула яшчэ раз, але ўжо на зразумелай яму мове. А вочы чыталі: каменьчыкі ў яміне, круглыя бакі, словы, што выпісваў у магільным змроку ліхтарык. Маладога чалавека, які толькі што выйшаў з кустоў і пагардліва сьвяціў на іх фараю свайго мапэда.

“Так нячэсна! – крыкнуў ён жанчыне, што працягвала хітра і шматзначна міргаць, быццам усё гэта было жартам. – Так нячэсна! Ромка! Ромка прыехаў! Ён таксама павінен цягнуць, ён таксама сын! Ромка, хадзі сюды!”

Ромка засьмяяўся, прыставіў мапэд да дрэва і падышоў да століка.

“Прыехаў, гадзёныш”, – працадзіў мужчына з лапатай. Жанчына перастала міргаць і ўсьміхнулася.

“Ларыса, Валерка, Надзя, Ромка прыехаў!” – крыкнуў другі мужчына, як бы нічога й не было.

І тады яго адпусьцілі. Ён адышоў ад магілы і ўпёрся рукамі ў столік. Ён ніяк ня мог сагрэцца. І калі яны абступілі Ромку шчыльным кальцом, ён кінуўся, высока падымаючы калені, проста ў кусты.

Ён бег, як быццам ведаў, куды. Бег проста па камянях, па чырвоных калідорах, па кніжных старонках. Пераскокваў праз радкі знаёмых словаў, ныраў у сюжэты, хапаўся рукамі за імёны, хаваўся ў цені велічных залатых статуй, якія стаялі абапал ягонай дарогі і асьвятлялі яму шлях. Ён не спыняўся, ён бег, падстаўляючы лоб дзьвярам склепаў і іншым прытоеным у цемры зьвярам. Чыгунная брама, што вырасла перад ім, адчынілася з аглушальным скрыгатам. Ён сам не заўважыў, як апынуўся на нейкай вузкай вуліцы, і пабег пад яе цёплымі, булачнага колеру ліхтарамі, па гулкім бруку, па голых адбітках вітрынаў. У канцы вуліцы, пад ліхтаром, сядзеў самотны букініст у чорным капелюшы і прадаваў кнігі. Побач бутэлька зь недапітым віном, на каленях шэрая коўдра, на якую паволі падаў попел заціснутай у зубах цыгарэты. Кнігі ляжалі проста на ходніку, кніг было так шмат, што зь іх, як з цаглінаў, можна было пабудаваць сабе дом. Ён схапіў першую, якая яму трапілася. Гэта была вельмі старая кніга, ён аддаў за яе ўсё, што меў, і ўжо не сьпяшаючыся пакрочыў да ярка асьветленага бульвару, і на душы ў яго стала крыху лягчэй.