Чый кебаб смачнейшы – вось галоўнае пытаньне, на якое ніяк ня можа знайсьці адказу беларуская літаратура. За кім ісьці, за каго лепш, каб нас прымалі – за французаў ці за расейцаў, за немцаў ці за палякаў? Талстой і Чэхаў, Дастаеўскі і Пушкін, Заля і Флябэр, Мапасан і Бальзак – такое адчуваньне, што літаратура на гэтых белых барадатых мужчынах канчаецца, а лепшай ці проста іншай у Беларусі і не чыталі. Навошта? Дзевятнаццатага стагодзьдзя зь ягонымі геніямі цалкам хапае, каб быць абазнаным у прыгожым пісьменстве.

За рэдкім выключэньнем, уся беларуская літаратура дваццатага стагодзьдзя выхаваная барадатымі расейскімі клясыкамі і іхнымі ня менш барадатымі францускімі настаўнікамі. Толькі ў іх і можна чамусьці навучыцца – гэта закладваецца ў нас яшчэ ў школе. Уся эўрапейская літаратура трапляла да буйных беларускіх празаікаў у расейскіх перакладах – і гэта праблема, ня вырашаная дагэтуль. Партрэт белага барадатага мужыка з хваравітымі вачыма Распуціна і ягоныя шматтомныя сачыненьні, дзе ён корпаецца ў сваіх балячках, сваіх сэксуальных няўдачах, дзе ён бясконца аналізуе сваё няўменьне жыць і быць шчасьлівым, дзе ён задыхаецца пад цяжарам уласнага, нелюбімага ім цела, дзе ён поркаецца ў банціках і каруначках, лічачы гэта дасьледаваньнем жаночай псыхалёгіі, дзе ён крыўдуе на бога і на царкву, дзе ён помсьціць сьвету за тое, што ён такі – вось што лічыцца ўзорам геніяльнай літаратуры, вось што прапануецца лічыць вялікім рэалізмам. Шматслоўныя пакуты эгаістычнага белага мужчыны, вернага грамадзяніна імпэрыі, бацькі, прарока, дзяржаўнага мужа і мудраца – вось каго прапануецца пераплюнуць кожнаму, хто бярэцца пісаць нешта сваё.

Ён засланяе сабой усё, бо яго паставілі вартаваць культуру. Ён на браме, кафкіянскі галкіпэр Закону. За ягонай сьпінай не разгледзець ні выдатных жанчын-пісьменьніц, ні вясёлых фрыкаў, ні клоўнаў, ні маньякаў, ні афрыканцаў, ні кітайцаў, ні індзейцаў, ні, скажам, беларусаў. Ён стаіць на браме, абараняючы свой нудны, грувасткі і нікому не цікавы рэалізм, ён упёрся ў зямлю, набычыў лоб і выставіў бараду – і хто б ведаў, як хочацца часам даць яму па назе. Каб ён нарэшце паваліўся – і вясёлы час, разам са стракатым натоўпам вольных істотаў усіх полаў і колераў скуры, зь яго галасамі, якія так доўга чакалі перакладу, павалілі ў вызвалены ім праход.

Цікава, што сярод тых пісьменьнікаў, якія паўплывалі на мяне і зьмянілі сваёй пісанінай маё жыцьцё, барадатых рэалістаў няма. Кафка галіўся, Набокаў ніколі не насіў ні барады, ні вусоў. У Джойса вусы і бародка былі – але хутчэй тонкія, выразныя, гішпанска-арыстакратычныя, чым рэалістычна-праваслаўныя, хітрыя лініі – а не сьвятое валосьсе мудраца. Але і сярод маёй тройцы няма ніводнай жанчыны, апрача, напэўна, адной – Эўропы. Праўда, Кафка быў праскі нямецкамоўны яўрэй, Набокаў – расеец без Расеі, эстэт і касмапаліт з ангельскім выхаваньнем, Джойс – ірляндзец без Ірляндыі, які з большай ахвотай гаварыў на трыестына, чым на роднай ангельскай. Не, у іх мала хто вучыцца. Чаму яны могуць навучыць, ня маючы барады і не баронячы нічога, апрача таленту, любові і гордасьці? Людзі без імпэрый, мужчыны бяз статуй, аўтары, імёны якіх ніколі ня будуць мусоліць бяздарныя дыктатары. “Нашаму народу патрэбны другі “Уліс”! Дайце нашым людзям другую “Лаліту”! Напішыце мне “Працэс”! Не, дыктатары баяцца такіх назваў. А Талстога не баіцца ніхто.

Пасьля выхаду ягонага “Бушмара” Чорнаму давялося каяцца: доўга, нудна, раманамі, артыкуламі, прызнаньнямі. Але аднойчы западозраны ва ўнутраным парыжы ўжо ніколі ня будзе сваім сярод кучараў.

Французаў зь белліту ня выгналі дагэтуль. Французаў ХІХ стагодзьдзя, якія і цяпер, пераапранутыя ў велікіх рускіх пісацелей, камандуюць беларускай прозай. Вялікая савецкая беларуская літаратура падобная да парыскага вакзалу: манумэнтальнасьць, размах, жаночыя скульптуры, якія нагадваюць пра веліч імпэрыі – але ні ўлады, ні жанчын, ні велічы, ні сэнсу ў ёй даўно ўжо няма, і вакол прадаюць кебабы, хумус і фалафэль, значна больш уежныя за любы міт.