Книги

Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры

22
18
20
22
24
26
28
30

Мы падымаемся ўначы і на першым цягніку мэтро едзем на аўтобусны вакзал. Вагон поўны заспаных вачэй: дробная буржуазія, пралетарыят і багема разьяжджаюцца па Парыжы, каб удзень зьліцца ў прыступе адзінай на ўсіх спажывецкай любові. На плятформе нейкая жанчына з тварам матрошкі пытаецца, ці гаворым мы па-расейску. “Не”, – кажаш ты. “Як гэта не?” – шчыра зьдзіўляецца яна, але трымаецца на ўсялякі выпадак побач, да самай Porte Maillot.

Колькі ж у нас з табой багажу. Гэтая жанчына туды не зьмяшчаецца. Але яна чапляецца за край твайго чамадана, яна пішчом лезе ў нашую гісторыю, яна галавой упіхваецца ў наш страшны і балючы настрой, яна таксама не забудзецца, як бы мы ні хацелі. Кыш, кыш! – але яна паглядвае на нас, баючыся згубіць, гэтая парыская турыстка з расейскага сьвету, першая вястуньня радзімы ў парыскіх прыцемках. Што ж там, у тваім чамадане? Там драўляная птушка з блышынага рынку, якую мы не купілі. Драўляная птушка, якая сьпявае пяць разоў.

БЛЫШЫНЫ РЫНАК

На блышыным рынку ў Парыжыёсьць усё:лыжкі, кубкі, карціны, цьвікі,афрыканскія маскі,крыналін і шціблеты,кулямётычасоў Расейскай імпэрыі,муміі рыбаў, саркафагі жукоў,прылады працынэандэртальцаў…Блышыны рынак у Парыжы —іншы горад —парыскае Залюстроўе.Тутэйшыя рэчыня тоесныя самі сабе.Лыжкі, кубкі, цьвікі,афрыканскія маскі —сымбалі страчанага часу,памежныя слупкіміж рэальнасьцюі ўяўленьнямі пра яе,знакі рэчаў.На блышыным рынкупрадметы рассыпаныя,зьмяшаныя бязладнаў пыльных скрынях,як нашыя ўспаміныў цёмнай скрынцы чэрапа.Нешта згубілася,скацілася на самае днопамяці. Вось ключ без замка,цьвік безь сьцяны,паштоўкадаўно памерлай адрасаткі.Гэтыя рэчы заўждыбольшыя, чым рэчы.І заўжды прыгажэйшыя,бо хаваюць у сабеі сам вобраз прыгажосьці.Кручу ў рукахкавалак старой драўніны.Бязносая пацёртаяптушка са старога гадзіньніка.Знак птушкі,Знак песьні,Знак часу,Знак дому,Знак чалавекаІ сьмерці.Драўляная птушкаадаграваецца ў маіх руках,драўляная птушкасьпявае пяць разоў.Цьвік злучае дом,ключ адмыкае замок,паштоўкуўсхвалявана чытаемаладая жанчына.А праз хвіліну ізноў —у руках кавалак сухой драўніны.Мёртвы знак жывогаз парыскага Залюстроўя.

Аўтобус доўга не кранаецца зь месца. Ты сядзіш там, за каламутным шклом акна, і я чую, як дзьверы паміж табой і Парыжам зачыняюцца, я нібыта чую, як яны гудуць, гэтыя нябачныя дзьверы. Я стаю побач з тваім акном, куру і размаўляю з табой, як глуханямы: знакі, жэсты, рухі, сэнс якіх толькі ў іхным паўтарэньні. Іх можа прачытаць кожны, гэтыя немудрагелістыя сымбалі на маім твары, на кончыках пальцаў і запясьцях, але я не саромеюся сваёй мовы, мовы чалавека, які стаіць побач зь вялікім аўтобусам у тумане ранішняга Парыжу. Я стаю і плáчу. Je pleure. Мне можна. Я плáчу, плацячы гэтымі сьлязьмі за ўвесь наш з табою Парыж.

Мы мусім прыдумаць з табой сваю мову, не зразумелую нікому. Магчыма, яна ўжо намі прыдуманая – і гэтая кніга насамрэч напісаная ёй. А гэтая, нашая беларуская – толькі маскіроўка. Прынамсі, цяпер, стоячы перад аўтобусам, які празь пяць хвілін – час пайшоў, час ідзе, час бяжыць, вырываецца з рук – забярэ цябе, я разумею, што мне катастрафічна не хапае словаў. Што ўсё прамоўленае мной трэба было прагаварыць зусім інакш. Што гэтую кнігу ніхто не зразумее. Як там было ў тваім вершы? Здаецца, у гэтыя хвіліны на аўтобуснай станцыі, над якой навісае вежа парыскага досьвітку, я зноў адчуваю патрэбу ў ім. А можа, у тваім голасе, які чытае яго – строга і маркотна.

Тая мова, на якой я магу гаварыць,Гэта не мая мова.А тая, на якой хачу гаварыць,Не ўкладаецца ў словы…

Мы пабачымся празь пяць дзён у Менску. Пяць дзён. Час пайшоў, час ідзе, час не сьпяшаецца, ён наўмысна рухаецца так марудна, каб мы адчулі крохкасьць нашай гісторыі. Гэта не разьвітаньне. Гэта пераход нашых целаў у іншы стан. На пяць дзён ты зробішся кімсьці іншым, і я буду разгадваць, кім. Запаўняць пустату і разгадваць – ні на што іншае ў мяне ня будзе ні ахвоты, ні сілаў.

Час зацягвае акно аўтобуса каламуцьцю. Аўтобус праплывае міма, як слон у тумане. Да сустрэчы ў Менску. У Парыжы, які мы будзем аднаўляць па кавалачках на зусім іншых вуліцах. Зьбіраць Парыж, рассыпаны па падлозе нашай пакуль няіснай менскай кватэры, і вычытваць яго між радкоў. Знакі Парыжу, знакі нас, знакі нашых стасункаў.

У Парыжы ты напісала шмат харошых вершаў – і я ўдзячны яму за гэта. З тваіх вершаў ужо можна збудаваць горад, і ў ім будзе столькі вуліц, што ўсімі імі мне не прайсьці. Але я чую іх, я бачу, як яны зьнікаюць за рогам, ведучы туды, у аранжавую цемру тваіх таямніц. Туды, дзе жыве прыдуманая табой Марта. Жанчына, зь якой ты гаворыш у зімовым Парыжы, жанчына, патыліца якой застанецца мільгаць на гэтых скрыжаваньнях, нават калі мы забудзем, што некалі тут былі.

У Парыжы столькі вуліц, мая Марта,колькі ў цябе сівых валасоў.Вуліц прамых і кучаравых,часам сабраных адным пучкомна скрыжаваньні,часам распусных, даўгіхі нястрымных.А ты, мая Марта, даўноне выходзіш на вуліцу.Ты, мая Марта, як Парыж,бачыш толькі сябеў люстры дзёні чужых дзёньнікаў…

40. Героі. Гуглы. Галубы

“Вэры мач, вэры мач, – прыгаворваў альжырскі цырульнік, дастаючы востра заточанае лязо. – Вэры мач…”

Перад самым ад’ездам я схадзіў да альжырцаў – пастрыгся. Паўтараючы сваё «вэры мач», хлопец гадоў дваццаці пяці ў скураной куртцы спрытна пазбавіў мяне шэвэлюры. Бліскаючы вачыма, ваяўнічымі і шчырымі, як арабская вясна, ён працаваў над маёй прыўкраснай сівізною, а я разглядваў у люстэрка суседзяў. Што яны тут рабілі, сказаць было цяжка. Сачылі, як зь мяне падаюць валасы. Маўчаньне, пах адэкалёну, кавы і кальяну. Мэдытацыя. «Вэры мач, вэры мач…» – чулася над вухам. Дурнем быў я, а ня ён: вядома, я патлумачыў на сваёй дзікай мове штосьці накшталт: фэр муа ун куп кур э сімпль, але “абшчалісь” мы пераважна на трасянцы. У Гамбургу я звычайна хадзіў да туркаў: апрача стрыжкі, яны запальвалі адмысловыя палачкі і імкліва праводзілі па вушах: хоп! – і вушы пастрыжаныя, як у Маякоўскага.

Тут ніякіх палачак не было. За сьпінай пачалася прыцішаная размова па-арабску, і «вэры мач» гучала рэфрэнам, і думкі пра Камю лезьлі ў галаву, хоць іх ніхто ня клікаў.

Неўзабаве ўвесь гэты арыенталізм скончыўся.

“Вэры гуд?” – спытаў мой цырульнік, шчодра выціснуўшы мне на галаву паўпачка гелю.

І я адказаў ад усёй душы:

“Вэры”.

* * *

Вядома, на пытаньне альжырца, адкуль прыехала мая зарослая сівая галава, я адказаў шчыра, але без асаблівага гонару. Мой цырульнік не зьдзівіўся. Парыжане наогул не зьдзіўляюцца, калі чуюць пра Беларусь. Усё ж чвэрць стагодзьдзя незалежнасьці – гэта вам не валасы пастрыгчы, думаў я, пакуль зьнянацку не надышоў мой апошні парыскі дзень.

У касе на Ўсходнім вакзале я пытаюся пра білет да Менску.

“Вядома, – бадзёра ўскідвае галаву касір. – Мінск, канечне”.

Я з палёгкай чакаю ад яго далейшых дзеяньняў. Але дзеяньні не адбываюцца. Завісае паўза.