Але ты адпрэчыла маю геніяльную ідэю, назваўшы яе абсалютна нерэалістычнай. Людзі беларускай правінцыі звыклі піць каву дома. Культура кавярняў у Беларусі страчаная – і нават у вялікіх гарадах і ў Менску яна дагэтуль не аднавілася як сьлед. Вось і Браслаў – на выгляд цалкам эўрапейскага выгляду гарадок, месцамі нават і праўда з амаль швайцарскімі манерамі, зь несавецкай атмасфэрай, зь нетыповай палітрай, са старасьвецкімі будынкамі. А кавы няма – і ня будзе. Сядзі дома – і пі сваё расейскае нэскафэ. Тры ў адным, як у царкве.
Цяпер дзіўна ўспамінаць, што некалі, гадоў у дваццаць, я меў такую моцную сацыяфобію, што баяўся хадзіць у кавярні – сама думка пра тое, што вакол будуць піць і есьці незнаёмыя людзі, цэлы статак, выклікала жах. Ды, па шчырасьці, хадзіць асабліва не было куды, як не было з кім і за што. Менскія кавярні пачатку дзевяностых ня надта прыязна прымалі несваіх; тыя ўстановы, што я пасьпеў пабачыць, нагадвалі хутчэй нейкія крымінальныя клюбы ці, у найлепшым выпадку, дрэнныя шумныя сталовыя. У кніжках, якія я чытаў, у фільмах і нават у песьнях кавярні былі месцам, дзе пануе творчы і вольны дух – там, куды мяне заводзілі знаёмыя, панавалі пошласьць, агрэсія, панылыя размовы пра жызьнь і дзеньгі, ды той асаблівы “разгул душы”, які лічыцца прыкметай сапраўднага рускага чалавека і зазвычай зьмяняецца ў яго раніцай змрочна-сьлязьлівай духоўнасьцю.
Цяпер, калі я чытаю, напрыклад, Ігара Бабкова і слухаю яго аповеды пра менскія кавярні васьмідзясятых, я думаю, што маё юнацтва прыпала на нейкі катастрафічны для роднага гораду час. Менскі парыж зьнікаў, на яго месца прыходзіла менская масква. Амаль усе легендарныя месцы, у якіх адбываліся пачутыя мной гісторыі васьмідзясятых гадоў, усе гэтыя “кафэ”, бары, хвілінкі, у часы майго юнацтва яшчэ існавалі… Але былі такімі занядбанымі, цёмнымі, поўнымі дурных і нізкіх жарсьцяў, што іх насамрэч можна было прыняць за руіны нашых манмартраў. Дый піць у часы майго юнацтва было прынята партвэйн і гарэлку, а ня каву. І не ў кавярнях, а ў пад’ездах, у зруйнаваным Доме масонаў або на Панікоўцы… Або ў парку Горкага – тады зусім не дзіцячым, а дзікім, брудным, небясьпечным і цёмным. У ягоных кустах і на ягоных аблупленых лаўках буяла жыцьцё, поўнае алькаголю, крыві, сэксу, травы, бяздарнай музыкі, выпадковых знаёмстваў і нейкай безнадзейнай свабоды.
Праўда, калі ты лічыў сябе маладым паэтам, можна было пайсьці ў кавярню Дома літаратара на Фрунзэ. Паглядзець на п’янага Сыса і такіх жа п’яных, але зусім не такіх абаяльных і таленавітых старых вэрленаў апошняга савецкага прызыву. Менавіта там, у ДЛ, мы неяк нажлукціліся з Ільлём Сінам у гонар нашага знаёмства, ды так, што я ўпершыню трапіў у пастарунак. Нас забралі, пра нешта пыталіся, нешта пісалі… І адпусьцілі. Мы былі інтэлігентныя беларускамоўныя хлопчыкі з вачыма зьбеглых пацыентаў псыхіятрычнай клінікі. У мяне на шыі вісеў ланцуг ад унітаза, на чырвонай куртцы ззаду было кранальным юначым почыркам флямастарам напісана “Fuck off”, а на нагах былі аксамітныя жаночыя боты на высокіх абцасах. Усё гэта дапаўнялі беларуская мова, чыстыя зялёныя вочы, якія сьвяціліся любоўю да Бацькаўшчыны, і бездакорная, выхаваная бацькамі з малых гадоў ветлівасьць.
Толькі ў канцы дзевяностых менскія кавярні зрабіліся адпаведнымі сваім гордым назвам. Тады і пачалася мая любоў да іх – а адсутнасьць грошай яшчэ ніколі не замінала сапраўднай любові. На мяжы тысячагодзьдзяў Менск неяк увесь сабраўся, уцягнуў галаву ў плечы, заплюшчыў вочы, падняў здранцьвелую нагу і неахвотна, баязьліва, асуджана, але зрабіў крок і апынуўся ў Эўропе. У іншай, беднаватай, страшнаватай, шэрай, змучанай язвамі, але Эўропе. Быццам нейкая стрэлка на мёртвым цыфэрбляце зварухнулася зь месца, быццам у Менску зноў пайшоў час. Менск стаў у даўгі шэраг эўрапейскіх сталіц, на зарэзэрваванае для яго месца. Тут зноў можна было спрабаваць жыць як эўрапеец – то бок прыстасоўваць гэтую прастору пад эўрапейскія патрэбы. Адна зь якіх, безумоўна, наўпрост зьвязаная з культурай кавярняў. Эўропа бяз кавы, вулічных кавярняў, філіжанак і келіхаў, столікаў, попельніц, навесаў, людзей, якіх ты неўпрыкмет ляніва разглядваеш, галубоў пад нагамі, нясьпешных размоваў, утульных закуткоў, акенцаў і ценяў – не Эўропа. А што? Ня ведаю. Лятучая выспа Лапута – іншыя параўнаньні не прыходзяць у галаву.
Мы сядзім з табой за столікам у кавярні “Le Parisien” недалёка ад бульвару Saint-Germain і слухаем званы. У Парыжы ўсё хочацца пакаштаваць, але найперш хочацца вось такога: кава на вуліцы ўзімку, з эклерам і галюазам. Па эклеры – размова асобная. Калі я паглынаю парыскія эклеры, разважаю пра тое, што менскія заварныя пірожныя (напрыклад, з Цэнтральнага) – далёкія нашчадкі гэтых парыскіх ласункаў. Некалі парыскія эклеры расьсяліліся па сьвеце, зьмяшаліся з чужым цестам, перанялі мясцовыя традыцыі і веравызнаньне, але захавалі пэўны вонкавы арыстакратызм і адвечную крэмавую сутнасьць. Перажыўшы некалькі сусьветных войнаў, зьмены палітычных рэжымаў і цывілізацыйныя катастрофы, яны крыху зьмянілі аблічча, але так і ня здрадзілі высокім запаветам XVIII стагодзьдзя. Некаторыя смакавыя галіцызмы, што зьяўляюцца на языку пры непасрэдным кантакце зь імі, вартыя самай пільнай увагі з боку дасьледчыкаў гарадзкой культуры, паэтаў, гісторыкаў etc.
Эклер, галюаз або жытан, званы, камамбэр… Усё зьлепленае мною ў адзін малаапэтытны камок. Аднак гэта адзін з вобразаў Парыжу, які трэба прымераць на сябе. І я прымерваю. Мяне не бянтэжыць, што гэта нібыта штучны, нежывы, выдуманы намі Парыж, што ён стэрэатыпны і для кагосьці занадта прыгожанькі. Мне падаецца, у ім больш рэальнасьці, чым у іншых вобразах. Дурні, якія лічаць, што кава з эклерам і галюазам каля бульвару Saint-Germain – гэта нейкі папсовы Парыж з тэлевізара і са старых кніжак, проста ніколі не сядзелі вось так: чужымі і вольнымі ў самым цэнтры Сталіцы сьвету. Людзі наогул здольныя паверыць ва ўсё, апрача праўды. Калі я раскажу, што ты ходзіш тут у хіджабе, бо інакш у Парыжы нельга: камянямі закідаюць, ці што мы ямо кожны вечар жабіны лапкі, запіваючы іх бардо, абавязкова знойдуцца тыя, хто на поўным сур’ёзe скажа: я так і думаў.
У Парыжы ўсё хочацца пакаштаваць – але жабіных лапак нам ніхто чамусьці не прапануе. Давядзецца задаволіцца “Сэрцам на далоні” – стравай, якую любяць усе беларусы, а асабліва настаўніцы белліту школаў з расейскай мовай навучаньня. Дый не прынята ў нас выплёўваць сэрцы – хіба што толькі на далонь, каб паглядзець, што жуеш, а паглядзеўшы, трэба пакласьці сэрца назад у рот. Традыцыя….
Аўтар “Сэрца на далоні” Іван Шамякін у сваім рамане прысьвяціў менскаму і парыскаму абшчапіту ледзьве ня цэлую старонку. Не, ягоныя героі ня езьдзілі ў Парыж, яны пра такія падарожжы нават ня мараць – але абмінуць яго ня могуць. Яны такія самыя дзеці Парыжу, як і сам Шамякін. Вось двое маладзёнаў, Тарас і Славік, спрачаюцца пра культуру. А дакладней, культуру піцьця. Тарас – пэрсанаж станоўчы, Славік – больш складаны, наколькі прымітывіст Шамякін наогул мог прыдумляць складаных герояў. Славік ня кепскі, ён проста крыху падпсаваны і зашмат думае. Хлопцы сядзяць у рэстарацыі і размаўляюць пра алькаголь:
Славік імгненна парыруе:
У Тараса дух займае ад такога нахабства. Ён падазрона ўзіраецца ў Славіка:
Тарасу ўсё зразумела – уся гнілая сутнасьць яго суразмоўцы:
Тарас на варце. Парыж не прайдзёт.
Пагарда – вось першае, што адчувае камсамолец Тарас, і не да Славіка насамрэч – а да самога Парыжу. Парыж – тэст на іншадумства, на вольнасьць, і проста – на іншасьць. Пакуль Парыж застаецца ў Францыі, савецкія людзі супраць Парыжу нічога ня маюць – але ў сябе дома яны мераюць ім ідэалягічных ворагаў.
Ёсьць у тым Тарасіку нешта ад першых камсамольцаў 20-х, якія лічылі, што ім выпаў лёс нарадзіцца ў самай лепшай краіне і ў самыя лепшыя яе часы, і не прызнаваць велічы гэтай краіны і велічы эпохі – ужо здрада. Тарас – пачвара, бо ён ня проста ідыёт, ён ідыёт ідэйны. У ім жыве гонар маладога раба, які гатовы гніць у турме ўсё жыцьцё, толькі пры адной умове: каб і іншыя гнілі разам зь ім. Нават не ўцякаць, але проста хацець у Парыж для камсамольца часоў адлігі ўсё яшчэ страшны грэх. Тарас лічыць сябе прагрэсіўным маладым чалавекам – але сам нічым не адрозьніваецца ад мужычкоў з твораў Багушэвіча і Дуніна-Марцінкевіча.