Увогуле ж Веляслава любіла падарожнічаць. У 1203 г. яна наведала Тураў і над магілай япіскапа Кірылы «чтяху слово свое о велих книжниках и басниках» (Сергій Туроўчык «Блюдения»). У 1206 г. яна пабывала ў Бранску, дзе «даша в ухо и порваша срачицу» (дала поўху і парвала сарочку) прапаведніку Дземетрыю Грэку за «гордость его превелику» («Бряньскый святоянник»). Сярод іншых гарадоў, дзе пісьменніца «наследиша много», называюцца Смаленск, Ноўгарад, Матраха (Тмутаракань), Кіеў. І, мабыць, гэта зусім не поўны спіс. Якім жа чынам Веляслава Менская «наследиша много» у названых гарадах? На жаль, мы маем вельмі цьмяныя недатаваныя звесткі.

У Смаленску Веляслава незразумелым чынам «выиграше» ва ўсходняга купца 1000 дырхемаў і выдаткавала іх на «книгы мирськие» (то бок нецаркоўныя) для смалян. У Ноўгарадзе яна ўздатнілася кагосьці жорстка скрытыкаваць («облаяти по жести»). Навуковец А.К.Моркаўка прыпісвае ёй аўтарства знакамітай наўгародскай берасцянай граматы № 330, дзе, нібыта, сваё частковае адлюстраванне знайшла тая жорсткая крытыка. У Матрасе пісьменніца з невядомай прычыны «ныряше в море до исткуна» (маецца на ўвазе затопленая антычная статуя аднаго са старажытнагрэцкіх багоў).

Калі ж верыць старагрузінскаму дакументу «Хроніка Міміно», у Кіеве «пасля вінапіцця» Веляслава перастрэла каля Сафійскага Сабора аўтара паэмы «Віцязь у тыгравай шкуры» Шату Руставелі і папрасіла, каб той ёй «надрапаў пару словаў на першай-лепшай шкурцы». Вялікі грузін зразумеў мянчанку не зусім слушна і палічыў за «вулічную дзеўку», з чаго атрымаўся пэўны канфуз. Большых падрабязнасцяў іх сустрэчы ў дакуменце няма. Даследніца Таісія Віняхоўская лічыць, што Шата Руставелі ўсё ж пакінуў старабеларускай пісьменніцы свой аўтограф на кавалку пергаміну, які знаходзіцца зараз у сховах Калінінградскага музея (Расія). На яе думку словы Руставелі: «Какая у тебя печатлительная глаза, милая. Ты пистельница, да?» адрасаваныя акурат Веляславе Менскай. Аднак гісторык літаратуры Антон Варанецкі лічыць, што адрасатам гэтых словаў была іншая кніжніца – Аксенія Чачэрская.

Што тычыцца ўласна творчага даробку Веляславы Менскай, то тут інфармацыі яшчэ меней. Паводле Севасцея Мсціслаўскага яна была аўтарам «изборника» пад нестандартнаю для той эпохі назваю «Бусяки сторонния плодныя». Творы, што былі ў яго ўключаны, мелі самы шырокі жанравы разбег: песні, навелы, афарызмы ды інш. Сучаснікі ацэньвалі іх па-рознаму. Але ў бальшыні крыніц, якія захаваліся да нашага часу, пераважае даволі стрыманая, а то і шчыра непрыязная рэакцыя.

Нікіфар Віцебскі крытыкаваў яе за «блядьню скоморошью» у песнях пра «цветии розы» і «лето в веси» (лета ў вёсцы). З ім быў салідарны Сава Пінскі. Нехта з удзельных князёў быў гатовы яе «пугой пригостити» за навелу «О прузях в шеломах князевых» («Пра тараканаў у княскіх шаломах»). На полацкім вечы 1208 г. усур’ёз абмяркоўвалася пытанне аб росшуку і запраторанні ў вязніцу менскай пісьменніцы за «лихокрывство» (фальшаваньне) у адным з яе твораў жыцця князёўны Рагнеды. А вось свецкі кніжнік Няўзор Нелюбскі творчасць Веляславы Менскай любіў і называў «солнцем меж церковной тьмечи».

Нястача гістарычных крыніцаў не дазваляе напоўніцу прасачыць жыццёвы і творчы шлях выдатнай літаратаркі Старое Беларусі. Застаецца нявысветленым уплыў Веляславы Менскай на далейшае развіццё старабеларускае літаратуры. Паасобныя даследнікі лічаць, што яе ўплыў быў па-сапраўднаму агромністым. Літаратуразнавец Пятро Малубайка схільны лічыць, што менавіта Веляславае належыць знакавы выраз: «Усеагульная абыякавасць і млявасць да жыцця». Што праўда, невядома, як ён гучаў першапачаткова. Хачу спадзявацца, што маё сціплае нядзельнае даследаванне без абеду і падвячорку стане адпраўным пунктам для далейшых навуковых адкрыццяў.

Примечания