Думкі і афарызмы, якія пакінуў па сабе выгнаньнік Гайнэ – гэта проста нейкі фэервэрк саркастычных назіраньняў. Над сабой, немцамі, французамі, мовамі, рэлігіяй, літаратурай… Што з таго, што нямецкія патрыёты ненавідзелі Гайнэ. А ён любіў Нямеччыну так, што прызнаваўся ў любові і вернасьці нават да нямецкіх котак і сабак… І пры гэтым заўважаў:

“Лютэр узрушыў Нямеччыну. Але Фрэнсіс Дрэйк яе зноў супакоіў: ён даў нам бульбу”.

Бліскучую фразу Гайнэ пра сваіх суайчыньнікаў зразумее і ацэніць кожны эмігрант:

“Місія немцаў у Парыжы – усьцерагчы мяне ад тугі па радзіме”.

Суайчыньнікі за мяжой – для беларуса гэта асобная тэма, вартая некалькіх літраў атруты. Некалі ў Гамбургу адна вельмі адукаваная кабета зь Менску даводзіла зьдзіўленым немцам, што ніякай беларускай мовы, а тым больш беларускай літаратуры не існуе, таму беларускі пісьменьнік, якога перакладаюць на нямецкую – гэта ня больш чым выдумка. Яна вельмі нагадвала менскіх акадэмікаў-літаратуразнаўцаў, якія і сёньня перакананыя, што беларускага постмадэрнізму не існуе. Не існуе і ўсё тут. І фэмінізму не існуе, і нацыяналізму, і постструктуралізму, і ніколі не існавала, і не магло існаваць. Мы не такія! Іншыя суайчыньнікі кажуць за мяжой, што яны расейцы – так прасьцей патлумачыць, хто ты такі. За беларусаў за мяжой часта бывае сорамна – калі яны адкрываюць рот. Беларусь жыве ў часы Гайнэ і пачуваецца шчасьлівай. Ёсьць, праўда, і пазытыўны вобраз: беларус за мяжой рэдка дэманструе хамства і тупасьць – ён дысцыплінаваны, ціхмяны і непрыкметны. Калі яго ня блытаюць з расейцам – ён не выклікае нараканьняў: ні ў гатэлях, ні ў самалётах, ні ў публічных месцах. Ні ў Вільні, ні ў Бэрліне, ні ў Парыжы…

Пра Парыж Гайнэ пісаў шмат і з задавальненьнем. Парыж у яго – гэта букет, які красуецца на грудзях Эўропы. І наогул:

“Францыя – гэта Парыж. Што думае правінцыя – гэтаксама важна, як тое, што думаюць нашыя ногі”.

Ён умее любіць горад, у якім жыве:

“Калі богу на небе сумна, ён адчыняе акно і глядзіць на парыскія бульвары”.

Але ўмее і жартаваць зь яго:

“Калі б у Парыжы і праўда жылі прывіды, дык я пэўны, што яны б зьбіраліся ў гурткі, ладзілі б балі мерцьвякоў, заснавалі б кавярню мерцьвякоў, парыскі агляд мерцьвякоў, зьявіліся б вечарыны мерцьвякоў. Тут, у Парыжы, мерцьвякі забаўляліся б больш, чым у нас забаўляюцца жывыя”.

І зноў антынямецкі выпад:

“Адна дзяўчына вырашыла: “Гэта, мабыць, вельмі багаты пан, калі ён такі непрыгожы”. Публіка разважае падобным чынам: “Гэта, відаць, вельмі вучоны чалавек, калі ён такі нудны”. Адсюль посьпех шмат якіх немцаў у Парыжы”.

Некаторыя пасажы Гайнэ можна было б браць у якасьці гатовых эпіграфаў для гэтай кнігі. Асабліва гэты:

“Гісторыя літаратуры – гэта вялікі морг, дзе кожны шукае нябожчыкаў, якіх любіць або зь якімі мае сваяцкую сувязь”.

Або гэты:

“Мая жонка мела абсалютную рацыю, калі сярдзіта сказала некаму, хто хваліў мяне за розум: ён толькі прыкідваецца такім разумным”

Калі я задаю сабе пытаньне, чаму ў гэтай кнізе так мала жанчын (няўжо беларускія літаратаркі настолькі мала пісалі пра Парыж?) – Гайнэ зноў тут як тут са сваім нечакана сьвежым для чалавека ХІХ стагодзьдзя выслоўем:

“Гісторыю робяць жанчыны, а яна запамінае толькі імёны мужчын”.

Гайнэ падаецца настолькі актуальным і настолькі прыдатным да беларускай сытуацыі, што гэта ўспрымаецца як яснае пацьверджаньне: дзевятнаццатае стагодзьдзе ў Беларусі яшчэ ня скончылася.