Книги
Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры
Верш “Салют Парыжу” ахвяраваны мастаку Барысу Забораву, “гуляку і філёзафу закаханаму, транжыру і жмоту, гультаю і працаўніку”:
Здаецца, усё ж разьмінуліся. Ну, нічога. Любімая беларускай літаратурай арніталягічная тэма праскоквае чыжыкам у вершы “Абацкія вераб’і”, а потым надыходзіць чарга батанікі.
– піша Барадулін і мае прыемна-касмапалітычную рацыю.
Францускі салавей у яго картавіць, парыжанкі блішчаць ільдзінкамі, а манпарнасаўская вежа гарыць канцэртнай сукняю. Вось гэта размах. Пра Паўночны вакзал і Барбэс Барадулін ня піша – не дайшоў, відаць, ці не давялі. Ці ня ўразіўся? А можа, проста не заўважыў? Зрэшты, таму Парыжу было далёка да сучаснай стракатасьці. Не каля вакзалаў і не ў кебабніцах, а “ў Лацінскім квартале дагарала лацінка вітрын” – відавочна, што збольшага Барадулін гуляў уздоўж “мутнавокай Сэны” (як ён называе яе ў вершы “Адвячорак, які заўсягды са мною”).
…Але расстацца ім час наступае, відна, ужо доля такая ў іх: Барадуліна і ягонага Парыжу.
Шлях, можа, і свой, але куды там. Не, расставацца рана, Парыж так проста не адпускае. Дый постскрыптум жа не напісаны.
Барадулін піша, што выдыхае Эўропу. Відаць, Вушачы – гэта ў Азіі. Ды не… Проста трэба было памянуць Міхася Стральцова. І зноў згадаць Апалінэра – ужо безь бінтоў.
“ПАМІНАНЬНЕ МІХАСЯ СТРАЛЬЦОВА
Вось бы Парыж аб’яднаць з Вушачамі… Так марыць Барадулін – але нельга, тады было нельга, і цяпер забаронена, Эўразьвяз будзе супраць.
Барадулін памятае ўсё. І нават больш. Верш пра срачку, пад назвай “Запомнілася”, ён прысьвячае Карласу Шэрману:
І толькі цяпер, пасьля найлепшай срачкі Францыі, Парыж з Барадуліна і праўда:
“ВЫХОДЗІЦЬ…
У суботу ты вярнулася са сваёй Швэцыі. Самалёт прыляцеў са спазьненьнем. За гадзіну я двойчы абышоў тэрмінал 2 аэрапорту Руасі імя Шарля дэ Голя – і нідзе не знайшоў кветак. Хадзіў і думаў, як ты парадуешся, што я сустракаю цябе з пустымі рукамі. Па тэрмінале нясьпешна прагульваліся апранутыя ў хакі вайскоўцы з аўтаматамі; апусьціўшы іх дуламі ўніз, яны насьцярожана ўзіраліся ў твары пасажыраў – і пасажыры адводзілі вочы. Я то абганяў аўтаматчыкаў, то адставаў, то зноў ішоў зь імі ўпоравень, я нагадваў сам сабе няўклюднага шпіёна, які выдае сябе з галавой. Так, была нейкая недарэчнасьць у тым, што я бегаю і шукаю кветкі, а за мной увесь час рухаюцца гэтыя суворыя ўзброеныя хлопцы. Чым яны дапамогуць, калі ў тэрмінале раптам выбухне бомба, я ня ведаю.
Але людзям робіцца неяк спакайней, калі яны бачаць тых вайскоўцаў. Мы ўсе разумеем правілы гульні. Мне прыйшло ў галаву, што поўная адсутнасьць кветак у аэрапорце неяк зьвязаная з надзвычайным становішчам: каму ў такі час патрэбныя паўмёртвыя расьліны зь цяпліцаў. Толькі цяплічным людзям, якія звыклі, што дзяржава іх абароніць. Калі іх пакінуць у адзіноце – што яны будуць рабіць? Вянуць?
26. Жабы. Дзеці. Рабінзоны
У 1932 годзе беларускі пісьменьнік Янка Маўр апублікаваў сваю знакамітую прыгодніцкую аповесьць “Палескія рабінзоны”.
Цяпер сказалі б: раман; цяпер іншыя часы, і рабінзоны іншыя, і стаўленьне да іх не такое ўжо паважлівае. Мішэль Турнье яшчэ ў мінулым стагодзьдзі выдаў свайго “Пятніцу”, дзе разглядае рабінзанаду з гледзішча посткаляніялізму. Дый іншыя аўтары не адстаюць: у свой час стала бэстсэлерам кніжка “Сэксуальнае жыцьцё Рабінзона Круза”. Здаецца, таксама француская.
Часы даўно зьмяніліся, і шмат што ў гісторыі Янкі Маўра падаецца цяпер не такім ужо пацешным. Яе героі, Мірон і Віктар, звычайныя савецкія хлопцы, выпраўляюцца на вакацыях у вандроўку. Выпадкова яны трапляюць у самую лясную глухмень, на бязьлюдныя палескія выспы падчас паводкі, і ня могуць выбрацца з гэтай пасткі. Вакол лес і вада, бабры і балоты, вакол – пачатак трыццатых. Купалаўскія камунары-мэліяратары яшчэ не дабраліся да гэтага кутка запаведнай прыроды. Хлопцы змагаюцца за выжываньне, мужна пераадольваюць усе нягоды, паралельна знаёмячыся з флёрай і фаўнай роднага краю. Двух Рабінзонаў не бывае – нехта абавязкова мусіць быць чорным дзікуном, а нехта белым і мудрым. Хто зь іх Рабінзон, а хто Пятніца? Янка Маўр як савецкі пісьменьнік бурыць усе законы жанру: яны абодва белыя. Белыя гетэрасэксуальныя мужчыны ў найлепшую пару жыцьця.
Фаўна роднага краю прыносіць сюрпрыз за сюрпрызам. Самы галоўны сюрпрыз: чалавечыя істоты, якія, як высьветлілася, пасяліліся непадалёку. Ды гэта і не зусім людзі: польскія шпіёны, кантрабандысты і дывэрсанты. Нечым яны вельмі нагадваюць дзікуноў-канібалаў у Дэфо: гэткія самыя тупыя і крыважэрныя. Гэтыя нелюдзі мала таго што арганізавалі ў бабровай хатцы склад – яны яшчэ і бяруць у палон савецкага памежніка. Вось сволачы. Але палескія рабінзоны ўсё бачаць і чуюць! Мірон і Віктар вызваляюць няшчаснага і арыштоўваюць мярзотных удзельнікаў антысавецкага супраціву, перадаючы іх органам правасудзьдзя.
Так, сярод герояў аповесьці няма ніводнай жанчыны. Янку Маўру неяк не прыйшло ў галаву разнастаіць фаўну свайго твора такімі рэдкімі істотамі, якія, тым ня менш, дагэтуль сустракаюцца раз-пораз на тэрыторыі РБ. Ва ўсім тэксьце аповесьці няма практычна ніводнага жаночага пэрсанажу, нават ва ўспамінах герояў яны адсутнічаюць: толькі аднойчы Віктар прыгадвае сваю бабулю, якая натрапіла на соннага зайца. Другім пэрсанажам, які можна ўмоўна аднесьці да жаночых, ёсьць дамскія шаўковыя панчохі, якія хлопцы знаходзяць у схованцы кантрабандыстаў. “Вось калі б можна было іх зьесьці”, – марыць Мірон, як сапраўдны фэтышыст.